Zwemles in stilte

03 februari 2021

Past dat bij kinderen die een auditieve beperking hebben? Kunnen lesgevers dat? Natuurlijk is volledige stilte onmogelijk, maar meer visuele ondersteuning en minder geluid is van meerwaarde voor de zwemles van kinderen met een auditieve beperking. Uit onderzoek blijkt dat communicatieproblemen bij het sporten één van de belemmeringen voor mensen met een auditieve beperking is om te gaan sporten. Dat is jammer vanwege de uitlaatklep die sport kan zijn, het beleven van plezier, sociale contacten en - in het geval van zwemmen - ook cruciaal voor ieders veiligheid.

Ongehoord Sportief sprak met Leône Hamaker, bedenker en ontwikkelaar van de zwemstuurkaarten voor onder andere kinderen met een auditieve beperking.

Zwemstuurkaarten

In 2008 begon Leône, na een carrière in het sportonderwijs en als kwaliteitscontroleur bij het schoolzwemmen, met de eerste zwemstuurkaarten. “Uitleg geven op basis van afbeeldingen deed ik al jaren en in 2008 kwam toen het idee om er echte producten van te maken”, vertelt Leône. Zwemstuurkaarten zijn afbeeldingen voor instructie en feedback tijdens de zwemles. De lesgever hoeft geen lang klassikaal technisch verhaal te houden, maar zet een kaart neer en de kinderen gaan meteen zelf aan de slag. Een groot voordeel: alle kinderen krijgen meer tijd om zelf te oefenen.

Taal omzetten in motorische activiteit

Op basis van de ervaring van de afgelopen jaren vertelt Leône dat de picto’s moeiteloos worden opgepakt door alle kinderen: “Kinderen begrijpen de kaarten meteen en ze maken vaak gemakkelijker de overgang naar de zwemstuurkaarten dan de lesgever. Voor kinderen met een auditieve beperking is taal een extra uitdaging. Met de kaarten is de boodschap kleiner en duidelijker en hoeft er geen verwarring te ontstaan over bijvoorbeeld verschillende termen voor dezelfde activiteit.”

De doelgroep met een auditieve beperking heeft vaak moeite met het in zich opnemen van informatie. Om vervolgens de taal ook nog om te zetten naar een motorische activiteit vraagt dat veel van een kind, zeker van een kind met een auditieve beperking. Het gebruik van taal kan leiden tot buitensluiten, maar ook tot een vertraagd leerproces, terwijl dat eigenlijk niet nodig is gebaseerd op de vaardigheden van het kind. Leône begon met de zwemstuurkaarten voor doven en slechthorende kinderen, maar inmiddels worden de kaarten in ruim 200 zwembaden gebruikt en is het ook voor kinderen met adhd, taalachterstand of autisme én nieuwe Nederlanders een geschikte manier voor instructie.

Rustige leeromgeving

Als iedereen in de les mee kan doen, veel kan oefenen en daardoor eerder zwemveilig is, heeft dat ook sociale voordelen voor kinderen. Het kind kan dan eerder uitgenodigd worden voor het kinderfeestje in het zwembad van een klasgenoot. Leône vertelt over de verandering in de leeromgeving door middel van de kaarten: “Door de zwemstuurkaarten ontstaat er een rustigere omgeving. Er hoeft minder geschreeuwd te worden. Hierdoor gaat het voor veel kinderen gemakkelijker om iets te leren. Er is minder spanning als ze veel zelf mogen oefenen, zonder dat de oefening meteen klassikaal moet en iedereen meekijkt of je het al kunt. Ik wil hierdoor zeker geen verwende kinderen creëren, maar de les mag wel fijn zijn. De zwemles hoeft in mijn ogen namelijk geen ratrace te zijn van alles wat je moet kunnen, maar een fijne plek waar je veel kunt oefenen.” Door informatie op een universele en niet taalgebonden manier aan te bieden, zijn meer kinderen sneller veilig in het water. “Daarnaast is voor de lesgever de ervaring dat de stem minder geforceerd hoeft te worden en je na een les minder moe bent”, een bijkomstig voordeel aldus Leône.

250 verschillende afbeeldingen

Er zijn op dit moment zo’n 250 verschillende kaarten. Daarnaast wordt er gewerkt aan toevoegingen, zoals het prikkelen van de fantasie. Denk bijvoorbeeld aan een kaart met daarop een reus, een kabouter en ballerina. Probeer eens te zwemmen als één van deze voorbeelden. “Dat spreekt tot de verbeelding en er hoeft verder niets uitgelegd te worden. De kinderen begrijpen alle pictogrammen en tekeningen heel snel.” De kaarten worden ook ingezet voor het afzwemmen. Ze zien de kaart en ze voeren de oefening meteen uit. Zeker nu er meer online contact is, ondersteunt zo’n kaart ook goed in de voorbereiding. Dat bleek maar weer tijdens ons gesprek, waar de audioverbinding achterliep op het beeld en we allebei goed ons best moesten doen om elkaar te verstaan. Maar toen Leône een zwemstuurkaart in beeld hield, werd het me meteen duidelijk.

Sportparticipatie van kinderen met een auditieve beperking

Vanuit Ongehoord Sportief gaan wij gezamenlijk met onder andere de KNDSB, NOC*NSF en Denkkracht de uitdaging aan om de sportparticipatie onder mensen met een auditieve handicap te verhogen en de belemmeringen uit de weg te halen. Eén van de doelstellingen is dat het kennisniveau van de begeleider/trainer toeneemt.

We vroegen Leône daarom tips voor trainers:

“Geef zo min mogelijk instructies tijdens je zwemles klassikaal. Bedenk hoe je als trainer kinderen méér kunt laten oefenen in de les en kijk eens kritisch naar het stopzetten van de gehele groep om tips te geven. Vaak zijn die tips aan enkele kinderen gericht en zou de rest gemakkelijk door kunnen zwemmen en oefenen. Zorg dat je als trainer een paar ondersteunende gebaren kent zoals ‘kijken’, ‘luisteren’ en ‘prima!’. Dat werkt goed als ondersteuning van je uitleg. Goed contact hebben met het kind met een auditieve beperking gebeurt het beste in een les waarin veel geoefend kan worden. Praat daarnaast dus zo min mogelijk. Laat de kinderen zelf veel doen én uiteraard: gebruik de zwemstuurkaarten. Ook voor andere sporten zou er goed gewerkt kunnen worden met afbeeldingen en pictogrammen.”