Effectieve beweegprogramma’s voor thuiswonenden met dementie
06 december 2018
Het aantal thuiswonende mensen met dementie stijgt snel door veranderingen in landelijke regelingen en vanwege de vergrijzing. Toch hebben gemeenten vaak geen apart beweegaanbod voor deze groep, terwijl er goede redenen zijn om hierop in te zetten.
Thuiswonende mensen met dementie bewegen minder dan leeftijdsgenoten. Ze bewegen vooral minder matig intensief, het niveau waarbij bewegen echt positieve effecten heeft op de fitheid en gezondheid. Het is voor hen lastig om mee te doen aan regulier aanbod, om de volgende redenen:
- Ze hebben – zeker als de dementie verder gevorderd is – meer moeite met het volgen van aanwijzingen.
- Ze kunnen vaak niet zelfstandig naar de activiteit.
- Ze zijn onzeker over bewegen.
- Ook heeft dementie invloed op de motoriek, wat mogelijk andere oefeningen en speciale kennis en aandacht van de begeleider vraagt.
Goed aanbod voor mensen met dementie: een extra uitdaging
Bij het realiseren van aangepast aanbod voor deze groep – en de financiering daarvan – komt meer kijken dan bij leeftijdsgenoten zonder dementie. Het vergt meer inspanning en creativiteit: betrekken van partners die verantwoordelijkheid willen nemen, vinden en opleiden van voldoende vrijwilligers, regelen van vervoer en zorgen voor financiering. De borging van de interventies vraagt extra aandacht vanwege de relatief hoge kosten die veroorzaakt worden door het vervoer.
Dit betekent een behoorlijke uitdaging voor lokale stakeholders. In dit artikel beschrijven we een praktijkvoorbeeld uit Deventer, waar al enige tijd met succes aanbod is voor deze doelgroep. Aanbod dat bovendien ook nog eens kosteneffectief is. Lees hier meer over in het artikel Kosteneffectief beweegaanbod voor thuiswonende mensen met dementie.
Inhoud van het aanbod in Deventer
Het aanbod in Deventer bestaat uit 2 onderdelen:
Leefstijlinterventie DOET (Deventer Oefenprogramma Thuiswonenden) van 6 maanden
- Structureel vervolgaanbod BAS (Blijf Actief bij de Sportvereniging)
BAS is pas ontstaan nadat DOET een keer gelopen had. De behoefte aan een vervolg bleek zo groot bij de deelnemers en hun mantelzorgers, dat het vervolgaanbod is ontworpen. Een extra argument voor vervolgaanbod is dat je de positieve effecten van bewegen behoudt, terwijl je die bij een tijdelijk beweegprogramma weer kwijt raakt na verloop van tijd.
De mensen die meedoen moeten aan verschillende voorwaarden voldoen:
- thuiswonend;
- 65-plus met dementie (MMSE 10-24, een maat voor cognitieve vaardigheden);
- zelfstandig kunnen lopen (al dan niet met stok of rollator);
- thuis een mantelzorger hebben.
Beschrijving van leefstijlinterventie DOET
DOET bestaat uit de volgende elementen:
- Zes maanden 3 maal bewegen in de week (eenmaal op een sportlocatie trainen op kracht, conditie en balans, met extra cognitieve oefeningen, in een groep van 6-8 personen onder begeleiding van een fysiotherapeut, ondersteund door vrijwilligers, eenmaal in de natuur in een groep van 6-8 personen onder begeleiding van een fysiotherapeut, ondersteund door vrijwilligers en individueel thuis onder begeleiding van een mantelzorger of vrijwilliger, met onderdelen van het OTAGO oefenprogramma)
- Voedingsadviezen om gezonde leefstijl te bevorderen.
- Ontlasting van de mantelzorger: deelnemers zijn buitenshuis en worden met een taxibusje gehaald en gebracht.
Een casemanager screent op cognitie en een fysiotherapeut op de fysieke mogelijkheden. De fysiotherapeut brengt maximaal 4 huisbezoeken voor uitleg van het thuisprogramma. Ook checkt de fysio de thuissituatie om vallen te voorkomen. Eventueel wordt een ergotherapeut ingeschakeld. De laatste bijeenkomst van DOET is tevens de eerste van BAS.
Beschrijving vervolgaanbod BAS
BAS vindt plaats op de sportvereniging en wordt begeleid door één of twee trainers van de vereniging en enkele vrijwilligers. De begeleiders krijgen een train-de-trainer opleiding en hebben belangrijke informatie over de deelnemers gekregen. Alleen op afroep wordt een professional betrokken. Deelnemers bewegen tweemaal in de week in een groep van maximaal 20 personen, met dezelfde uitgangspunten als DOET. De deelnemers betalen een eigen bijdrage van € 15 per maand.
Effect van programma’s
De programma’s zijn niet opgezet als wetenschappelijke onderzoek. Toch is er veel te zeggen over de effecten: op basis van eigen metingen en wat bekend is uit wetenschappelijke onderzoek. Studenten voeren bij DOET en BAS ongeveer halfjaarlijks metingen uit naar kracht, conditie en balans. Hun resultaten komen overeen met wat in wetenschappelijk onderzoek beschreven wordt: bewegen heeft effect op kracht, conditie en balans, waardoor ook de kans op vallen beperkt wordt. Valincidenten zorgen voor hoge maatschappelijke kosten, zowel de directe medische kosten, kosten van zorg thuis, als aanvullende extra ondersteuning.
De wetenschap schetst nog geen eenduidig beeld over de effecten op cognitie en het ontlasten van mantelzorgers, en over de effecten van bewegen in de natuur. Wel gaven de bij DOET betrokken mantelzorgers een hoog rapportcijfer van 8,6 aan het programma. Begeleiders gaven daarnaast aan dat de deelnemers de DOET wandelingen in de natuur erg waardeerden.
Belang en motief van alle betrokkenen in het netwerk
Een goed netwerk is in het algemeen een voorwaarde om impact te realiseren met je beweegaanbod. Het kost tijd en moeite om een netwerk op te zetten en te onderhouden, maar dit is tegelijkertijd een investering in de toekomst. Voor het opzetten en uitvoeren van de programma’s zijn veel gemotiveerde partijen en personen nodig. Elk van die stakeholders hebben zo hun eigen motivatie en redenen om mee te doen en hebben verschillende rollen.
- De motivatie van vrijwilligers is veelzijdig: ze werken graag met ouderen, vinden het belangrijk een maatschappelijke bijdrage te leveren, en vinden de activiteiten en het contact met anderen leuk. In Deventer zijn de vrijwilligers verbonden aan de zorgorganisatie Solis, de sportverenigingen SV Helios en FC RDC, en de natuurorganisatie Stichting IJssellandschap.
- De sportvereniging vindt het belangrijk om levensloopbestendig te zijn en toegankelijk te zijn voor jong en oud. Ze stellen het clubhuis open en leveren vrijwilligers, en krijgen er wat financiële middelen voor terug.
- Stichting IJssellandschap wil de natuur openstellen voor zoveel mogelijk mensen. Met DOET bereiken ze een doelgroep die ze anders vrijwel niet bereiken. De stichting levert en coördineert de verhalenvertellers en gidsen van de wandelingen, zonder er een financiële vergoeding voor te krijgen.
- Voor zorgverleners zoals huisartsen, geriaters, fysiotherapeuten, casemanagers, en sociale wijkteams schept DOET en BAS aanbod voor mensen die bij ander aanbod niet (meer) terecht kunnen. Op dit moment worden mensen vooral verwezen door de casemanagers. Het is nog een uitdaging om huisartsen, geriaters en sociale wijkteams door te laten verwijzen naar het aanbod: net als bij lichamelijke aandoeningen maakt het verwijzen naar bewegen buiten de zorg meestal nog geen integraal onderdeel uit van de zorg voor patiënten.
- Voor onderwijsinstellingen op verschillende niveaus bieden de programma’s stagemogelijkheden voor leerlingen en studenten.
- Voor zorggroep Solis draagt het aanbod eraan bij dat hun cliënten langer op een prettige manier thuis kunnen blijven wonen.
- Voor de gemeente, tenslotte, zijn de programma’s belangrijk omdat het goed aansluit bij de rol die de gemeente op verschillende terreinen heeft en voor zichzelf ziet: mensen langer thuis laten wonen, bijdragen aan gezond gedrag, goed gebruik van de openbare ruimte en voorzieningen als sportvelden en -accommodaties, en het ondersteunen van initiatieven van burgers die anders alleen door professionals worden uitgevoerd. Samen met de (kleine) zorgverzekeraar ENO vormen ze een preventiecoalitie waarbij ze willen bevorderen dat de aandacht meer ligt op preventie dan op zorg: van zorg en ziekte naar gedrag en gezondheid.
- Voor de provincie Overijssel vormen de projecten BAS en DOET een bron van kennis voor andere initiatiefnemers die met dit soort projecten aan de slag wil. Deelnemers kunnen langer zelfstandig leven door ontmoeting en bewegen (meer info www.overijssel.nl/socialekwaliteit).
DOET en BAS besparen geld
Een van de belangrijkste struikelblokken bij de structurele borging van interventies is financiering. Ook bij effectieve interventies die veel mensen weten te bereiken. Bij sport- en beweeginterventies is het vaak lastig dat de baten terechtkomen bij organisaties die niet de investeringen doen. Inzicht in de verhouding tussen kosten en baten draagt bij aan de onderbouwing om een interventie wel of niet duurzaam te willen maken. Daarom heeft Solis subsidie ontvangen van de provincie Overijssel om een onafhankelijk bureau de kosten en baten te laten berekenen. Hierover lees je meer in het artikel Kosteneffectief beweegaanbod voor thuiswonende mensen met dementie. Maar vergeleken met de alternatieven van dagbesteding en reguliere zorg geven deze interventies een heel gunstig beeld.
Borging van interventie bij Salland United
Aanjager van DOET en BAS – zorggroep Solis – heeft geen formele verantwoordelijkheid ten aanzien van beweegaanbod voor de doelgroep. Het is voor hen daarom niet mogelijk om zelf langdurend verantwoordelijk te blijven voor de programma’s. Salland United, een samenwerkingsverband van 7 partijen, heeft de handschoen opgepakt. Zij biedt de mogelijkheid om kosten en baten gezamenlijk te delen.
